Сүүлийн хагас зуун жил хүн төрөлхтөн ерөнхийдөө тэнэгэрсэн гэж эрдэмтэд дүгнэв. 1970­-аад оны дундаас IQ үзүүлэлт дараагийн үеийнхэн тутамд дунджаар долоон оноогоор буурчээ. Зарим судлаач үүнийг хүний хувьсалтай холбож үзсэн бол зарим нь генетикийн зүй тогтолтой, гуравдагч хэсэг нь технологийн үсрэнгүй хөгжлөөс шалтгаалсан гэж тайлбарладаг. Дээд палеолитын үеийн хүмүүс ба неандертальчуудын тархи биднийхээс том байсан. Тухайн үед эрэгтэй хүний тархи 1500 шоо сантиметр хэмжээтэй байсан бол одоогийнх 1425. Тэд өнөөгийн homo sapiens­ээс ухаантай байсан уу гэдэг нь маргаантай асуудал. Гэхдээ зарим судлаач тархины хэмжээ ба оюуны чадамжийн хооронд бага ч гэсэн эерэг хамаарал байдаг хэмээн нотолдог. Ант­ропологич Станислав Дробы­шевский эртний хүмүүсийн тархины хэмжээ амьдралын хатуу ширүүн нөхцөлөөс болсон гэж бичжээ. Кроманьон ба неандерталь хүмүүс бүх амин чухал мэдээллийг тархиндаа хадгалахаас өөр аргагүй байв. Тэр үед мэдээлэл хадгалах хиймэл хэрэгсэл ном бүтээг­дээгүй, амьдралын ажиглалт, туршлагатай өндөр настан маш ховор байжээ. Дундаж наслалт богино байсан хэрэг. Харин орчин үеийн хүмүүсийн хувьд эсрэгээр бараг хүлэмжийн нөхцөлд амьдардаг. Хувцас, хүнс, мэдээллийг бэлэн хэлбэрээр авч, олон үеэр хуримтлагдсан мэдээллийг хиймэл тээгчид хадгална. Ийм тохиолдолд хүний биеэс ялгардаг эрчим хүчний 20 хувийг хэрэглэдэг “ховдог” тархи хэрэггүй.

Иймээс сүүлийн 25000 жилд хүний тархи аажмаар хатах үйл явц үргэлжилж байж магадгүй юм. Түүнээс өмнөх арван мянган жилд бас таван хувь жижгэрчээ. Хөдөө аж ахуйн хөгжил, хотуудын үүсэл, анагаах ухааны дэвшил зэрэг нь байгалийн шалгарлыг бараг үгүй хийв. Хүн амын дунд ДНХ-­ийн муу мутацитай бодгаль олширсон байна. Үүний улмаас дундаж хүний оюуны чадамж доошилж эхлэв. Гэтэл ХХ зуунд оюуны чадам жийн түвшин дээшлэх хандлага ажиглагдсан юм. Америкийн сэтгэл зүйч Жеймс Флинн уг үзэгдлийг илрүүлсэн бөгөөд 1932-­1978 оны хооронд АНУ­-ын дундаж IQ 14 нэгжээр дээшилсэн хэмээн 1984 оны судалгаандаа онцолжээ. Энэ дүгнэлтийг дараа нь олон оронд баталсан байна. Гэвч өнгөрсөн жил Норвегийн эрдэмтэд 700 мянга орчим хүний тестийн үр дүнд анализ хийгээд 1970­-аад оноос хойш оюуны чадамжийн дундаж үзүүлэлт дараа гийн үе бүрд долоон нэг жээр буурч байгаа гэсэн дүгнэлтэд хүрчээ. Тухайлбал, 1969 онд төрөгсдийн IQ тэднээс долоон насаар ах хүмүүсийнхээс гурван баллаар их буюу тус бүр 102.3 ба 99.5 байгаа юм. Үүнээс хойш хандлага өөрчлөгдөж, сайн дурынхнаас авсан тестээс үзэхэд 1989 онд төрөгсдийн дундаж үзүүлэлт 99.4 балл болсон байлаа. Энэ хандлага гэр бүлд хүртэл ажиглагдаж, ах нар нь дүү нараасаа илүү өндөр оюуны чадамжтай байв. Үүнээс үзэхэд учир шалтгаан нь хүн ам зүйн төлөв буюу азгүй гений тархалтаас хамаарахгүй бололтой гэж эрдэмтэд бичсэн байна. IQ буурах үзэгдэл нэг талаас амьдралын технологийн хөгжил, хэв маяг, хүмүүжил, боловсролын өөрчлөлтөөс шалтгаалах боловч нөгөө талаас тест өөрөө орчин үеийн хүнийг үнэлэхэд нийцэхээ больсон байж магадгүй юм. Үүнээс гадна орчны бохирдлын улмаас хүний танихуйн чадамж буурсан байж болзошгүй гэж Испанийн эрдэмтэд таамаг­лажээ. Тэд Барселоны 39 бага сургуулийн орчны агаар дахь хорт бодисын хэмжилт хийж үзээд дараа нь сурагчдаас тест авсан аж. Орчны бохирдол бага тай дүүргийн сургуулийн сурагчдын оюуны чадавх дээгүүр гарсан байна. Түүнчлэн Британийн Ланкастерийн их сургуулийн судлаачид 18000 сурагчдын дунд мөн адил тест явуулахад агаарын бохирдол ихтэй дүүргийн сурагчдын дунд оюуны хоцрогдол илүү байгааг илрүүлжээ.

Ц.Улам Ундрах

ЗГМ